نشانه‌شناسی قرآنی خاستگاه تصوف و عرفان اسلامی

صرف‌نظر از ادعای عرفا، در میان دانشمندان مسلمان و غیرمسلمان از گذشته تاکنون بحث‌های متنوعی پیرامون خاستگاه تصوف و عرفان اسلامی مطرح بوده و کوشش‌هایی چند برای نمایاندن سرچشمۀ اصلی آن در اسلام در دو قلمرو نفی و اثبات انجام گرفته است. علامه طباطبایی، حسن‌زاده آملی، جوادی آملی، رمضانی، یزدانپناه شهید مطهری و حضرت امام خمینی (ره) و بسیاری دیگر از استوانه‌ها و دانش‌آموختگان حوزوی و نیز همایی، زرین‌کوب، پورجوادی، پازوکی، اعوانی و ده‌ها شخصیت بزرگ دیگر از دانشگاهیان در دورۀ معاصر، سرچشمۀ عرفان اسلامی را خوان گستردۀ قرآن و میراث حدیثی اسلام می‌دانند. چنانکه ماسینیون، نیکلسون، کُربن، شیمل، پل نویا، چیتیک و ده‌ها دانشمند دیگر از حوزۀ شرق‌شناسی به جد معتقدند که چشمه‌سار اصلی عرفان اسلامی، قرآن و سیره و سنت پیامبر اکرم (ص) بوده است. در پژوهش پیش‌رو، نشانه‌شناسی قرآنی خاستگاه عرفان و تصوف به نحو تحلیلی در کوشش‌های زیر سامان یافته است: الف) نقل نمونه‌هایی از سخنان برخی از شخصیت‌های فوق‌الذکر در تأیید مدعا؛ ب) گزارش صریح و بیان آشکار برخی مشایخ بزرگ و عرفای متقدم در این زمینه؛ ج) تبیین نسبت قرآن با تعریف، موضوع، مسائل و غایت تصوف و عرفان؛ د) واژه‌گزینی عرفا برای عناوین کتاب‌های خود و نیز اصطلاح‌گزینی‌های فنی آنان در دو قلمرو اصطلاحات عرفان نظری و سلوک عملی و تصوف با عنایت به کلمات قرآن؛ ه) گزارش بیش از پنجاه دسته آیات قرآن که هر یک به نحوی به آموزه‌های مهم عرفان اشاره یا تصریح داشته‌اند و سرمنشأ اصلی شکل‌گیری عرفان اسلامی را برساخته است.